خنثي‌سازي نقش كريدور رقبا؛ كميته ايراني ICC طرحي براي فعال‌شدن دالان ترانزيتي كشور پيشنهاد داد

گروه بازرگانی: کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) طرحی را تهیه کرده تا براساس آن بتوان از توان بالقوه ایران در تامین نیازهای بازرگانی ۹ کشور افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان، مغولستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان استفاده کرد. در این طرح با بررسی دگرگونی در مسیر ترانزیت جهانی بار و مسافر، پیشنهادهایی نیز به وزارت راه و شهرسازی ارائه شد. در این طرح به نیاز کشورهای همسایه درخصوص دسترسی به آب‌های آزاد اشاره شده و با توجه به موقعیت ایران در این خصوص، فرصتی برای توسعه خطوط ترانزیتی کشور می‌توان فراهم کرد. همچنین براساس این گزارش، با توجه به حدود ۱۰۰۰ کیلومتر ساحل ایران در مکران، این امکان وجود دارد که طبق طرحی مدون، بخشی از این سواحل، بر مبنای معیارهای بین‌المللی به‌صورت ۹۹ ساله به شرکت‌های بخش خصوصی ایران که توانسته‌اند با شرکت‌های بخش عمومی- خصوصی ۹ کشور نامبرده، شرکت مشترک تشکیل دهند، واگذار شود تا از این راه، سرمایه و انگیزه لازم برای زیرساخت فراهم شود.

بررسی وضعیت حمل‌ونقل ایران

داده‌های این گزارش حاکی از آن است که در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای، میزان بار جابه‌جا شده در سال ۹۴، نسبت به سال ۹۳ با ۶ درصد کاهش مواجه بوده، همچنین تعداد مسافران در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ نیز ۴ درصد کاهش را تجربه کرده و ترانزیت کالا نیز در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ با ۵/ ۱۱ درصد کاهش روبه‌رو بوده است. در بخش حمل‌ونقل ریلی، میزان بار جابه‌جا شده در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ با ۲ درصد افزایش همراه بوده و تعداد مسافران جابه‌جا شده در این بخش، در سال ۹۴ افزایش ۵/ ۱ درصدی را نسبت به سال ۹۳ تجربه کرده است. به علاوه در قسمت ترانزیت، شاهد ۹۴ درصد افزایش جابه‌جایی کالا در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ بوده‌ایم. تخلیه و بارگیری بار در حمل‌ونقل دریایی در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ با ۱۰ درصد کاهش روبه‌رو بوده، همچنین تعداد مسافران در این بخش در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳، کاهش ۵/ ۳ درصدی را تجربه کرده است. از سویی تخلیه و بارگیری کالای ترانزیتی نیز در بخش حمل‌ونقل دریایی در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ با کاهش ۷/ ۱۵ درصدی مواجه شده است. آمار منتشر شده از حمل‌ونقل هوایی نیز حاکی از آن است که میزان بار جابه‌جا شده در این بخش در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ افزایش ۲۸ درصدی را تجربه کرده و در بخش مسافر نیز شاهد افزایش ۲/ ۳ درصدی هستیم. براساس تحلیل‌های این گزارش، کاهش حمل‌ونقل داخلی عمدتا ناشی از رکود اقتصادی بوده و کاهش ترانزیت کالا در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ ناشی از تحولات منطقه‌ای در کشور پاکستان و کشورهای عربی در فعالیت‌های سرمایه‌گذاری کریدورهای ترانزیتی است.

پروژه‌های موثر در کاهش ترانزیت کالایی

پروژه ۲۸۶ میلیارد دلاری اعراب در منطقه خاورمیانه با عناوین «لندبریج» و «اتحاد»، از جمله پروژه‌های تاثیرگذار در خلق این آمار است. این پروژه تا سال ۲۰۱۸ ميلادي، سواحل درياي سرخ را به خليج‌فارس، بنادر صحار و صلاله عمان را در حاشيه اقيانوس هند به اردن و در نهايت به سواحل مديترانه وصل مي‌کند. حجم سرمايه‌گذاري کلي براي تحقق اين طرح ۲۸۶ ميليارد دلار برآورد و اعلام شده است. کریدور ۴۶ میلیارد دلاری چین برای اتصال شرق چین از طریق «کاشغر» به کراچی پاکستان نیز از دیگر پروژه‌های تاثیرگذار در کاهش ترانزیت ایران به‌شمار می‌رود. این پروژه کريدور «عبور» است که بخشي از آن تحت‌عنوانChina Pakistan Economic Corridor- CPEC  شرق چين را از طريق کاشغر (واقع در شمال پاکستان در مرز چين) به بنادر پاکستاني گوادر و در صورت نياز به کراچي مي‌رساند. حجم سرمايه‌گذاري چين براي ايجاد اين دالان، ۴۶ ميليارد دلار اعلام شده که عمدتا در محدوده جغرافيايي پاکستان صورت مي‌گيرد. ۳۴ ميليارد دلار آن در حوزه انرژي، بيش از هفت ميليارد دلار براي احداث و بهسازي خطوط ريلي، حدود چهار ميليارد دلار براي توسعه و بهبود وضعيت جاده‌ها و ۷۰۰ ميليون دلار براي توسعه بندر گوادر و گسترش شبکه فيبر نوري صرف خواهد شد.همچنین بندر فاو واقع در عراق نيز با سرمايه‌گذاري قابل ملاحظه در دست تکميل بوده و پس از رفع مسائل امنيتي، مسير ترانزيتي از طريق آن کشور، رقيبي جدي براي مسير ترانزيتي ايران خواهد بود. از سویی ۵ کانال آبی در دست مطالعه اعراب موسوم به «سلمان» نیز مطرح است. این کانال‌ها برای انتقال نفت کشورهای عربی از طریق دریای سرخ است که با سرمايه‌گذاري سنگين كشورهاي عربي براي انتقال نفت و ديگر كالاها از طريق راه‌آهن به درياي سرخ و كانال آبي همراه بوده و پروژه با اهمیت دیگر منطقه است. به علاوه ۶ خط ریلی موسوم به جاده ابریشم که شرق چین را به کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و ایران وصل می‌کند، از دیگر مواردی است که می‌تواند ترانزیت و در مجموع حمل‌ونقل را در ایران تحت تاثیر قرار دهد. خط ريلي موسوم به «جاده ابريشم احيا شده» شرق چين را به کشورهاي قزاقستان، ترکمنستان و ايران متصل مي‌سازد و حتي در ادامه مي تواند از طريق ايران يا از مسير بنادر کشورهاي قزاقستان (اکتائو)، ترکمنستان (ترکمن‌باشي) و جمهوري آذربايجان (باکو) تا اروپا امتداد يابد. بنابراین به راحتي قابليت تغذيه کشورهاي شرق درياي خزر را مستقل از دالان‌هاي ترانزيتي ايران دارد. اين همان راه‌آهني است که اخيرا يک قطار آن با تعدادي کانتينر از شرق چين ازطريق مرز سرخس به تهران آمد و با استقبال مقامات راه‌آهن ايران به‌عنوان يک دستاورد بزرگ مواجه شد. مزيت آن بر مسير دريايي شانگهاي به بندرعباس بارها و بارها در رسانه‌هاي کشور نیز تبليغ شد.

راهکار عبور از رکود حمل‌ونقل

براساس آنچه در گزارش کمیته ایرانی ICC به آن اشاره شده است، تحولات منطقه شامل فعال شدن بندر گوادر پاکستان، پروژه «لندبریج» و «اتحاد» اعراب، سرمایه‌گذاری عراق در بندر فاو و خط ریلی جاده ابریشم و ۵ کانال آبی در دست مطالعه اعراب، ایجاب می‌کند که راهبردها و سیاست‌های کشور در ارتباط با حمل‌ونقل بین‌المللی بار و مسافر مورد بازبینی قرار گیرد. نباید اجازه داد ظرفیت‌های بالقوه کریدور «شرقی- غربی» و کریدور ترانزیتی «شمال- جنوب» ایران با سرمایه‌گذاری عظیم همسایگان در بخش ترانزیت و روان‌سازی نقاط حساس، تحت تاثیر قرار گیرد. در غیر این صورت، کریدورهای جدیدی که در حال شکل‌گیری است بدون تردید، جایگاه ایران را به‌طور جدی تحت تاثیر قرار می‌دهد. از سوی دیگر، مسائل و موانع داخلی کشور باعث شده است ترانزیت از ایران پرهزینه‌تر و مدت عبور کالا از ایران طولانی‌تر شود. بررسی‌های کارشناسی انجام شده نشان می‌دهد که هنوز فرصت اقدام جدی از سوی ایران از دست نرفته است و دولت قادر خواهد بود اقدام سریع و جدی به عمل آورد. کشورهای افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در مجاورت ایران، به حتی یک متر ساحل برای دسترسی به آب‌های آزاد دنیا نیازمند هستند. در عین حال، ایران در مکران از تنگه هرمز به طرف گوادر نزدیک به یک هزار کیلومتر، مرز آبی دارد که عمدتا بکر باقی مانده است. البته در این مسیر بنادر جاسک و چابهار فعال هستند. از نظر کارشناسی اجاره ۹۹ ساله قطعات مشخصی از این سواحل به شرکت‌های فورواردری هریک از کشورهای اشاره شده و اداره و مدیریت قطعات واگذار شده به‌وسیله شرکت Joint Venture با بخش خصوصی ایران، نه تنها تصویر ترافیک بین‌المللی کالا را دگرگون خواهد کرد و ایران را در مسیر تبادل تجاری بین‌المللی قرار می‌دهد، بلکه این کشورها ۲۰۰ میلیون تن کالای ترانزیتی و ترانشیبی (انتقال کالا از یک وسیله حمل به وسیله حمل دیگر) خواهند داشت که از ایران عبور می‌کند. احیای نقش جغرافیایی ایران در ترانزیت بار از کریدورهای مختلف تحرک اقتصادی و سیاسی وسیعی برای ایران در برخواهد داشت.